ngat
| ngat | |
 | |
| sinivecikan na kisanvenaruvarung | |
| Alpinia zerumbet | |
| (Pers.) B.L.Burtt & R.M.Sm. | |
| zumanga a ngadan | |
| kinakaian na amerika | shell ginger |
| pinairangan | goe̍h-thô |
| ciniukuan | 月桃 |
ngat(月桃)
remasudj ta vincikanaicua makaveljeluan a calisilisi a maka indadan amaka qeljuqeljuan, mapacun sakamaya a namezangal a ngat. aza vangalj kudresulesul dradripudrupudruan, aza vuciar maru cinusu a natikadradray, liljualjuas a namelava saka ladruq a kinasavan, maljiyan a saluman naicua ngat.
azua a ngat (月桃), avan a ljevavawvavaw tacavilj (多年生) a cemecemel, izuazua i chuku, ripun, 琉球, 關島, 海南島, 馬來半島, 爪哇 kata taiwan. izua a liaw a ngat i ljemavigan, paljaljavak kata i dangadangas tua qemumanga a gaduan, mavananga a cinakaw a masanliawliaw nua paywan. azua a tjaljaliaw tua cemekaw a kacalisiyan a azua a asaw nua ngat. sicuayananga, nu ini a puvaljaw a kacalisiyan, sa ini a maqati a cempu ta ngat, uri padjeli tjaimadju tua taqedanga i careqil, ljaljeqel kata ini a mavatj a qaw a qarengan. azua a asaw nua ngat, maqati a seman tua sekam, vakal, haku kata viljic.
tjaljapazangal a sengsengan tua cempu a sekam, sa uri semeqas ta tjanguaq kata tjaqaca a ngat nu inia venuciar i gugacu. qaw mayanan a pensis ta asaw, masa maqati a azua a asaw a pusaladj tua metad. sa, papetad tau kasiw i pasazeleman, qaw pensis ta asaw nua ngat a ljemita a qadaw. qadjaw a pitju kata alu a qadaw sa qemacuvunganga a aicu a sengsengan.
azua a tjeza a asaw, uri lemutlut a asaw tua lipurupuru avan a tapuluq kata lima a a marutaljudjuqan, sa papetad tau aza asaw i pasazeleman, qaw remasi i teku ta paliljiljinng. nu kuletjanga aza asaw, sa alap tua cempu ta sekam kata sicukaw taqadavanga.
masa a liaw rusuku i ngat a asaw, ini a madjulu a mated, sa avananga a nguanguaq a ceqalj tua malang ta lingay. sa avan a rualap tua cinavu uta. saka, masa nguljingulj aravac aza vuljangaw na ngat, qaw sinitalem tua qemapaz, maqati a alap tua papucemecemel a azua a ljedjeledje a asaw kata cuqus uta, sa rupacun i kacasavan nua kacalisiyan.
patjara sikudakudan nua tjava
remasudj ta vincikansicepucepu
remasudj ta vincikantja piliqan aza nanguaq a cepuyin. a seman sekam tja kataqedan, kata sika na dradruy na qaqiladjan, kata papizuana a kavatjes kata katjecaqevan a tjaljev.
sicavucavu
remasudj ta vincikankemasicuay tja sicavu ta kinpel a vaqu. katucuanga kisaselanganga itjen tua pairang a sicavu ta djuadjuay a paday a penaqecang.
sivulivulitj
remasudj ta vincikannu qemavay ta kinpel tja djinukul sedjaljep a tja sivulivulitj auta.
siqapaqapaz
remasudj ta vincikansitalem a siqapaz makasalingaungal papenguanguaq tua tja kinaizuanan.
sirarasiyan
remasudj ta vincikanmavan nu dradrasiyan na sicuayan tua lami a tjalav a aradj a vaqu a djulis, a rinirarir/kuljus katua nemannga.
sinipapungadanan
remasudj ta vincikankatalu ka kalja zipungan, izuaza se Kaviangan(佳平村) a tja sikataqaljan, na malivu a mamaza i (turungat月桃部落遺址) , ljakua macunucunuq aza kadjunangan sa setavat tua kinaizuanan a mamazai sadap, siljezaya i maruljinay(水泉山上方).
semalji/zemalji
remasudj ta vincikan1. semqas kemasi ta cuqus i vavav patje qapulu a semqas
2. suasavan tja suasavan sa quyulji, a pasa umaq
3. kematjekatj
rasiyin aman taitaita, patje nu rumeljak anga makaya kematjekatj
4. venulitjuku
nu qemacuvung tua kematjkatj,tja veliden a (venulitjuku) anga, nu makayanga, tja sadayjn a remasi
5. semaljuv
nu macayanga semaljuv. sa azua semaljuv nuaya, semuvengetj tua linitjuku, sa seveci a dremaluq.
6. cempu
nu namazululjanga, sakamasusalimananga tua qaqumayin, kipucuganga patagilj a cempu.
cemavu
remasudj ta vincikannuri cemavu semelaw a pakasangas ta ngat.
pacunu uta
remasudj ta vincikankasizuan
remasudj ta vincikan鄭漢文等，2004，《排灣族民族植物》。臺北：行政院農業委員會林業試驗所。P101。