pasanavalj taza ljavek a pasivik (taipingyang) aicu a tuvalu (ayain a tinuvaluan). pinaljavakan izua siva a maretimaljimalji a kadjunangan nua sihu a tuvalu i tua ljavek. namasan vecekad tua hawaii katua australia. a i pasakacedas tua tukelau (Tokelau). a i pasakacedas a navalj tua samua (Samoa) katua walis katua vutuna (Wallis and Futuna). a i pasanavalj tua vidji (Fiji). a i pasaviri tua kiribati. a i pasakaledep a navalj tua kadjunangan nua santa cruz katua vanuatu. a i pasakaledep a viri tua nauru. mavan 10,507 aicu sinisupuan tua caucau nua tuvalu a vavecikan ka 2017 a caviljan.[3] sasusuan aicu a 26 km² tua pasalavaan a pinaljavakan nua tuvalu a kadjunangan.

Tuvalu (kukka)
flag
vinecikan
Paketu nakukka 《Tuvalu mo te Atua》
Kai
kai nakukka Tinuvaluan
vecik nakukka Rumazi
sihu
vusam na mamazangiljan Elizabeth II
sihuciu Enele Sosene Sopoaga
lipuinciu Date Chūichi kati Tadamori Ōshima
kadjunangan
penuljat 26 [1]
pana
Gini & HDI&GDP
Gini (2014)
HDI (2014)
GDP 39000000
caucau
penuljat 11,052 [2]
zuku pulinisia

katjaisangas a kaizuazua a caucau a pulinisiyan (Polynesians) imaza a kadjunangan nua tuvalu ka 3000 a qadjav a tjaisangas i caviljan.[4] kasicuayan a tjaisangas a djinaljun na caucau se iyurupu (Europe), sipacacikel na caucau a pulinisiyan a varukur niamadju taza matjalialiaw a kadjunangan i pasaljavek imaza.[5]

pasemalaw a kisanvenaruvarung tu sekaumaljan na caucau a pulinisiyan a kemasi tua samua (Samoa) katua tunga (Tonga) a pasakadjunangan na tuvalu imaza, tazua semekez tiamadju a makavarukur. saka kemasimaza tiamadju a vaik tua zumanga kadjunangan nua pulinisiyan i tua melanisiya (Melanesia) katua mikerunisiya (Micronesia) katjaivililj.[6][7][8]

katjaisangas a mangetjez ti alevaru de mendana (Álvaro de Mendaña) a se spain (Spain) a rusansalimaliman tua makavarukur tu a pasaljavek i maza ka 1568 a caviljan, tazua kineljang nimadju tu izua kadjunangan nua nui (Nui) imaza.

sangasangasan a pinapungadan a kadjunangan nua eilis (Ellice's Island) taza kadjunangan nua vunavuti (Funafuti) ka 1819 a caviljan. sa siayaya ni aliksander (Alexander George Findlay) a rusanvenaruvarung tua ljaljavekan aicu a eilis tua matjasiva a kadjunangan katjaivililj. katjaivililj a qadjav a caviljan a kemasi tua 1850 a patje 1900 a caviljan, na kiljavarananga a "seminamalji a briten (Great Britain)" a paljavak tua kadjunangan nua eilis (Ellice) tu pasemalaw tua kuletjan niamadju i tua ljavek a pasivik, ayatua pinavecikan nau seminamalji a briten djermany (Germany).[9]

kadjunangan remasudj ta vincikan

 
izua maretimaljimalji a kadjunangan nua tuvalu a i pasaljavek.
 
a i pasaljavek aicu a i vunavuti (Funafuti)

pinaljavakan nua sihu a tuvalu a matjasiva a kadjunangan izua nanumanga (Nanumanga), niutaw (Niutao), niulakita (Niulakita), vunavuti (Funafuti), nanumiya (Nanumea), nui (Nui), nukuvetaw (Nukufetau), nukulaelae (Nukulaelae) katua vaitupu (Vaitupu).[10]

cinalivatan remasudj ta vincikan

kasicuayan remasudj ta vincikan

taza vinaruvarungan a tja sinikeljang a sekaumaljan nua cuacau a tuvalu tu kaizuazua imaza i pasaljavek a pasivik katjaisangas a 3000 a caviljan. kinelialiaw a caucau a pulinisiya a makavarukur tu pacacikel tjaizua samua (Samoa), tunga (Tonga), katua zumanga a kadjunangan i tua ljavek imaza,[11] tazua katjaisangasan a mangetjez a caucau se erop. patjara aicu a matjasiva a vuguvug, kinaizuan a alu a vuguvug nua caucau a tuvalu. manasika tja kineljang aza pinapungadan a tuvalu aza siaya tua kinateveteveljan a matjalu nua kai a tuvalu.

sihu remasudj ta vincikan

cuntung remasudj ta vincikan

sika ngadan zikan
1 Toaripi Lauti   1978.10.1
- 1981.9.8
2 Tomasi Puapua   1981.9.8
- 1989.10.16
3 Bikenibeu Paeniu   1989.10.16
- 1993.12.10
4 Kamuta Latasi   1993.12.10
- 1996.12.24
5 Bikenibeu Paeniu   1996.12.24
- 1999.4.27
6 Ionatana Ionatana   1999.4.27
- 2000.12.8
6' Lagitupu Tuilimu   2000.12.8
- 2001.2.24
7 Faimalaga Luka   2001.2.24
- 2001.12.14
8 Koloa Talake   2001.12.14
- 2002.8.2
9 Saufatu Sopoanga   2002.8.2
- 2004.8.27
10 Maatia Toafa   2004.8.27
- 2006.8.14
11 Apisai Ielemia   2006.8.14
- 2010.9.29
12 Maatia Toafa   2010.9.29
- 2010.12.24
13 Willy Telavi   2010.12.24
- 2013.8.1
14 Enele Sosene Sopoaga   2013.8.1.
- tucu

paljavakan remasudj ta vincikan

  • Nui
  • Nukufetau
  • Nukulaelae
  • Vaitupu
  • Niulakita
  • Niutao
  • Nanumaga

kinakaian remasudj ta vincikan

nua tuvalu a kuka a kinakaian aicu a kai a tuvalu katua kai a amilika. mamaw aicu a kai a tuvalu a sinikudan tua kinakaian a pulinisiyan, matu izua kai a hawai (Hawaiian), kai a mauri (Māori), kai a taitiyan (Tahitian), kai a rapa nui (Rapa Nui), Samoan katua Tongan.[12] saka, siayaya aicu a kai a tuvalu namaya tua kinakaian nua qinaljan nua pulinisiyan i mikrunisiya (Micronesia) katua i pasaviri a vecekad tua melanisiya (Melanesia).

avan a sikiljavaran a kai a tuvalu nua masantalj a caucau i tuvalu. ljakua izuanga ta kai matu aza kai a gilebetis (Gilbertese) a sinikiljavaran nua caucau i nui (Nui).[13][14] sinipaljavak nua sihu aicu a kai nua amilika i tuvalu. ljakua inika ljemita tua qadaw a sikiljavaran nua caucau aza kai nua amilika imaza.

kinatuluan remasudj ta vincikan

 
kakedriyan a i tuvalu.

kinacaquan nua caucau a 99% tua vinecikan nua kai i tuvalu (aicu a sasupuan nua i kacaviljan a 2002).[15]

kakudakudan remasudj ta vincikan

kakanen remasudj ta vincikan

senay katua zian remasudj ta vincikan

fakaseasea, fakanau katua fatele aicu a sinansenay a sinikudan nua caucau a tuvalu.

sipacacikelan remasudj ta vincikan

 
aicu a gungkang a manuvulaw (Manu Folau).

a qadjav a 8 km a kinalaruqan nua djalan izua i tuvalu.[16] amin azua djalan a vunavuti (Funafuti) na sinan djalan kacaviljan a 2002. ljakua patjara zumanga a djalan, inianan a sinandjalan tucu. neka a djalan nua kisiya imaza i tuvalu.

amin aicu a puvarukuran a vunavuti (Funafuti) a namasantalj a ljaljevavavan tua varukur i tuvalu. sipacacikecikel aicu a gungkang a masandrusa. izua gungkang a nivagi a sikamasantjelulj (Nivaga III) katua gungkang a manuvulaw (Manu Folau). maqati tjen a makavavaw taicu a gungkang a drusa a pacacikel a kemasi tuvalu a suva (Suva), vidji (Fiji) katua vunavuti (Funafuti) a sema zuma a vuguvug (kadjunangan i vecekadan tua ljavek nua i tuvalu). pinapusaladj a sihu a tuvalu nua taiwan i kacaviljan a 2020, vineli aicu a pinaka muitiva (Moeiteava) a gungkang a tjatjevavavan nua sisan umaq.[17]

amin aicu a puhikukiyan a vunavuti (Funafuti) a namasantalj a ljaljevavavan tua hikuki i tuvalu tucu. sipacacikelan izua makatjelulj a hikuki nua vidji kahikukian (Fiji Airways) a kemasi tua suva a patje vunavuti (Funafuti).

kasizuan remasudj ta vincikan

  1. https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/geos/tv.html%7Ctitle=CIA
  2. https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/geos/tv.html%7Ctitle=CIA
  3. https://www.citypopulation.de/en/tuvalu/
  4. Howe, Kerry (2003). The Quest for Origins. New Zealand: Penguin. pp. 68–70. ISBN 0-14-301857-4.
  5. Bellwood, Peter (1987). The Polynesians – Prehistory of an Island People. Thames and Hudson. pp. 39–44.
  6. Bellwood, Peter (1987). The Polynesians – Prehistory of an Island People. Thames and Hudson. pp. 29 & 54.
  7. Bayard, D.T. (1976). The Cultural Relationships of the Polynesian Outliers. Otago University, Studies in Prehistoric Anthropology, Vol. 9.
  8. Kirch, P.V. (1984). The Polynesian Outliers. 95 (4) Journal of Pacific History. pp. 224–238.
  9. https://en.wikisource.org/wiki/Treaty_between_Great_Britain_and_Germany_relating_to_the_Demarcation_of_the_Spheres_of_Influence
  10. https://www.nature.com/articles/s41467-018-02954-1
  11. Howe, Kerry (2003). The Quest for Origins. New Zealand: Penguin. pp. 68, 70. ISBN 0-14-301857-4.
  12. https://www.omniglot.com/writing/tuvaluan.htm
  13. https://www.omniglot.com/writing/tuvaluan.htm
  14. https://www.ethnologue.com/country/TV/languages%7Ctitle%3DTuvalu%7Cwork%3DEthnologue
  15. https://www.imf.org/en/Publications/CR/Issues/2016/12/31/Tuvalu-2010-Article-IV-Consultation-Staff-Report-Public-Information-Notice-on-the-Executive-24632
  16. https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/tuvalu/
  17. https://web.archive.org/web/20210807120850/https://tuvaluparadise.tv/2021/01/29/lct-moeiteava-christened-and-commissioned/