aicu a isubya (Ethiopia) (Amharan: የኢትዮጵያ ፈደራላዊ ዲሞክራሲያዊ ሪፐብሊክ) a i pasakacedas tua sumalia (Somalia); a i pasakacedas a viri tua djibuti (Djibouti); a i pasaviri tua ericiya (Eritrea); a i pasanavalj tua kenya (Kenya); a i pasakaledep a viri tua sudan (Sudan). penuljat taicu a 1,100,000 km² a pasalavaan na pinaljavakan na sihu a isubya a kadjunangan. mavan a qadjav a 117,000,000 aicu sinisupuan tua caucau nua isubya a vavecikan ka 2021 a cavilj.[2] sa sikamasanmusalj aicu a sinisupuan tua caucau nua isubya a tjatjuruvu i tua avrika (Africa); aza tjatjuruvu a sikamasansimuluq sa drusa i tua kacauan.[3]

Isubya
ኢትዮጵያ (kukka i Africa)
flag
vinecikan
Paketu nakukka 《ወደፊት ገስግሺ ውድ እናት ኢትዮጵያ 》
Kai
kai nakukka Amharan
vecik nakukka Geqez
sihu
cungtung ሙላቱ ተሾመ
sihuciu ኃይለማሪያም ደሳለኝ
GDP
penuljat 1,704,830,000,000 $
kadjunangan
penuljat 1,104,300 km^2[1]
pana 0%
Gini & HDI
Gini (2014) 30
HDI (2014) 0.442
caucau
penuljat 82,101,998
zuku Urumu(34.49%), Amhara(26.9%), Soomaaliyeed(6.2%)

kadjunangan remasudj ta vincikan

namaya tua kadjunangan na boliviya (Bolivia), mavananga sikamasandrusapuluq sa alu a isubya a tjaqaca i tua kacauan, ayatu sasusuan aicu a 1,104,300 km² tua pasalavaan a pinaljavakan nua isubya a kadjunangan.[4]

a i pasaviri aicu a isubya tua ericiya (Eritrea). zumanga a kukka a i ljaljaqetian nua isubya izua djibuti (Djibouti), sumaliland (Somaliland), sumaliya (Somalia), kenya (Kenya), kanavalj a sudan (South Sudan) katua sudan (Sudan) nu pitua sasusuan nua tuki.

kinaqadaqadavan remasudj ta vincikan

cinalivatan remasudj ta vincikan

likisi nua isubya.

caucau remasudj ta vincikan

kai remasudj ta vincikan

 
kinakaian nua i isubya

aicu a Ethnologue a tja sinikeljangan a ta siljingasan a sasupuan tu matjasivapuluq izua kinakaian i tua isubya.[5] kiniljavaran nua caucau a isubya aicu a kai a kusitik (Cushitic) katua kai a semitik (Semitic). kinusitikan (kai a kusitik) nua caucau a sumalis (Somalis) izua kakaian na urumu (Oromo language). sinemitikan (kai a semitik) nua caucau a tigrayans (Tigrayans) izua kakaian na amharik (Amharic). kiniljavaran nua zumanga a caucau aicu a kakaian nua kusitik matu kai a sidamu (Sidamo), kai a avar (Afar), kai a hadiya (Hadiyya) katua kai a agaw (Agaw); izua uta a kakaian nua semitik matu kakaian nua guradj (Gurage), kai a harari (Harari), kai a silet (Silt'e), katua kai a areguba (Argobba).[6] sa izuanan a kai a arabik (Arabic) a sikiljavaran nua caucau a mavekelj.[7]

a i pasanavalj tua qinaljan nua umutik (Omotic) izua kinaljavaran a kakaian nua umutik (Omotic languages), matu maretimaljimalji a kinakaian, izua kinakaian a ari (Aari), a benci (Bench), a dime (Dime), a dizin (Dizin), a gamu-guva-dauru (Gamo-Gofa-Dawro), a ma'ale (Maale), a hamer (Hamer), katua kinakaian a ulayta (Wolaytta).[8]

a i pasanavalj a kaledep tua kinacemekeljan nua nilu-saharan (Nilo-Saharan) izua zumanga a kakaian i tua isubya, matu kinakaian a nuer (Nuer), a anuak (Anuak), a anyangatum (Nyangatom), a maljang (Majang), a suri (Suri), a me'en (Me'en), katua kinakaian a muresi (Mursi).[9]

na kiljavaran a tjatjuruvu aicu a caucau nua isubya tua kai amilika, ayatua sinitulutulu aza kai amilika tua situ i gaku i tua isubya imaza. sinivecikan aicu a kai amilika tua sinanrarasudjan nua gazette a sihu a isubya imaza.[10]

paljavakan remasudj ta vincikan

matja 9 a senhun kata 2 a zesiase i Isubya tucu.

 
Isubya

kinatuluan remasudj ta vincikan

kinituluan nua situ a isubya a unem a cavilj i tua gakku a kedrikedri.[11]

tjatjuruvu izua situ a kitulutulu i gakku kemasi tua kacavilj a 1994 a patje kacavilj a 2008.

sasusuan tua situ i gakku a kedrikedri aza qadjav a 3,000,000 kemasi tua 1994 a patje 1995 a cavilj. saka patje kacavilj a 2008, sasusuan tua situ i gakku a kedrikedri aza qadjav a 15,500,000.[12]

sikeljang itjen aicu a venaruvarung tua kinatuluan nua i isubya i kacaviljan a 1994, patjara kinacaquan nua caucau a vavecikan i isubya, qadav izua 23.4% a caucau tu kemeljang tiamadju a vavecikan nua kai a isubya.[13]

kakukakudan remasudj ta vincikan

pinapungadan remasudj ta vincikan

matevelj a ngadan nua kama katua ngadan nua vuvu a uqaljay nu pinapungadan a kakedriyan nua caucau a isubya.

sipacacikelan remasudj ta vincikan

 
pacacikel a kisiya i Addis Ababa

kaladruqan nua djalan a kisiya izua 656 km i vecekadan tua Addis Ababa katua puvarukuran nua djibuti (the Port of Djibouti) a pacacikelan.[14] sa kemasi tua Addis Ababa a patje Dessie katua Kombolcha, a i vecekadan izua 270 km a kaladruqan nua djalan a kisiya. [15]

midiya (Media) remasudj ta vincikan

kinateveteveljan nua sihu a isubya aicu a EBC (Ethiopian Broadcasting Corporation) a sinipasemalavan, kineljangan aza ETV uta, a kipusalimaliman tua tinse i isubya.

tjaljatjengelayan a caucau taicu a tinse a kana (Kana TV) a i isubya.[16] sinaniga nua tinse a kana aicu a iga a kasi zumanga a kukka. sipapuvecivecik niamadju a vavecikan a amrarik (Amharic) tua maretimaljimalji a kinakaian i taza iga.

sinansenayan remasudj ta vincikan

 
aicu a kisansemenasenay ti ma'emud (Mahmoud Ahmed) seguradj (Gurage) nua i isubya.

izua lialiaw a maretimaljimalji a sisenayan aicu a kai katua kakudakudan nua matjalupuluq a tjaljaqinaljan i isubya imaza. sivaruvarung aicu a "tizita" a vinecikan nua kinakudanan a sinasenayan a se isubya tu tjemaucikel tua mamazangiljan, lalinguljan, sasudjuan katua zumanga pacugan.

kaizuanan remasudj ta vincikan

  1. https://web.archive.org/web/20200529092733/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2147rank.html
  2. https://worldpopulationreview.com/countries/ethiopia-population
  3. https://population.un.org/wpp/
  4. https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/ethiopia/
  5. https://www.ethnologue.com/country/ET
  6. https://web.archive.org/web/20190208061518/http://www.csa.gov.et/index.php/census-report/census-tables/category/301-census-tables?download=655:countrylevel
  7. https://books.google.com.tw/books?id=2Is2nUM-5UQC&pg=PA143&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false
  8. "Country Level". 2007 Population and Housing Census of Ethiopia. CSA. 13 July 2010. Archived from the original on 8 February 2019. Retrieved 18 January 2013.
  9. "Country Level". 2007 Population and Housing Census of Ethiopia. CSA. 13 July 2010. Archived from the original on 8 February 2019. Retrieved 18 January 2013.
  10. https://web.archive.org/web/20191104223222/https://www.fsc.gov.et/Content/Negarit%20Gazeta/Negarit%20Gazeta/Gazeta-1987/Proc%20No.%203-1995%20Federal%20Negarit%20Gazeta%20Establishment%20.pdf
  11. https://books.google.com.tw/books?id=RROdAAAAMAAJ&redir_esc=y
  12. Engel, Jakob. "Ethiopia's progress in education: A rapid and equitablension of access – Summary" (PDF). Development Progress. Overseas Development Institute. Retrieved 13 May 2015.
  13. https://www.ethnologue.com/country/ET
  14. https://www.railwaygazette.com/infrastructure/ethiopia-djibouti-railway-inaugurated/43302.article
  15. https://web.archive.org/web/20170802170326/http://akhrailway.com/index.php/about-project/project-summary
  16. http://www.ipsnews.net/2017/12/ethiopias-new-addiction-says-media-freedom/#:~:text=%E2%80%9CKana%E2%80%9D%20translates%20as%20something%20between,of%20the%20prime%20time%20market