Hualien
hualien hici (pinayuwanan：valangaw；pinairangan：Hua-lian-chhī；nginaingayngan：faˊ lienˇ sii/faˋ lien shi+；Sinakizayan：Nabakuwan；’inamizukuan：Kalinko）avan nangata ca hici nua kalingu king. i maza i pasakacedas a viri tua taiwan a kalingu king, i pasaviri a kalinku a sema taitu sevesevec a lizulizuk a kadjunangan, a i viri nakidjekec tua sincen, a i navalj kicaing tua i djian, pasamaza ledepan kicencen ta i siulin, a i tjaikacedas na kicevung tua taipingyan (ljavek a viliping), izua sepatj puluq sa sepatj a mula(saka. izua unem qinepu a li), a sikici 29.4095 km², kata i ljaqedy a sincen guan a pasuqacavan tjalja kreian ta penuljat a qinaljan i kalingu king, a caucau kimaya tapuluq kudraw sa drusa kuzulj, masansikamusalj a hici pakata i pasakacedasan a kadjunangan (tja kedri ta valangaw). au aza mavalidan masan sangasangasan pakata kalingu king kata taiduking；pakata hici a king imaza i taiwan a penuljat, aza pulingetjan nua kadjunangan masansikamusalj ta kerian, mavalidan daisanmi. aicu hualien hici a dideq djian kata sincen namaqepu a masan a sikace, izua tu drusa puluq kudraw a caucau. masanvalulj pakata hici i taiwan.
hualien hici | |
 | |
| na tjaivavaw a sihu a kinapangaljan a paljavak | kalingu king |
| sicuayanga a ngadan | qiray, huilan, sinkang |
| sepaljavak | sepatj puluq sa sepatj a li, ita kuzulj kata tjelu puluq sepatj rin
(44里1,034鄰) |
| lemingdjelj kata cavilj | kalingugang hici (kalingugang ciy)花蓮港街花蓮港市 (ka 1940 a cavilj)→
hualien hici (kalinguking) 花蓮縣花蓮市(kemasi 1946 a cavilj mata tucu) |
| sepaljavak | ita hici, drusa ceng kata tapuluq a qinaljan |
| sihu
-guciu -remasudj a kilalaing takakudan a pacaqan -qinati a hulic a sihu |
-魏嘉賢pacun ta kamakama na hualien hici
-hualien hici kungsu -hualien hici daihiyukay |
| pulingetjan nua kadjunangan | 29.4095km² |
| kinamamamavan tua vavavan nua gadu | drusa puluq sa ita a maru vavavan tadjekuacan |
| caucau
-pipenuljatan na cawcau
-papu ngadan tjai sangasangas -paljingan |
-tapuluq kudrav sa drusa kuzulj sa drusaiday sa siva puluq sa siva a caucau(102,299)(2021 a cavilj tjelu a qiljas)
-sepatj kudrav sa ita kuzulj sa pitju taiday sa siva puluq sa lima a paljingan(41,795) |
| pukeljang a venecikan na takakudan a umaq a sihu | 10015010 |
| tjuljivar ta guan | sincen, siulin, djian |
ka 1940 a cavilj vilivililjan a ripun a djiday, liaw namakeljang a dantay nu kingsic imaza, mirazek patjelja tucu avan saka masan i kacedasan tjalja nanguwaqan a hici.
cinalivatan remasudj ta vincikan
kasicuayan a qivu ta kalinku “cilay” aya，avan za amizuku nu qivu “sakiraya” sialpape tua “kiray” a pasumamaw siqivuan a zaing, ka 1909 a cavilj, aza kalingku kitjaula ta i valangaw, kasicuayan na lilangkang(鯉浪港), kazuanan angata i milun pana. sinkang qivu tauta. aicu a ngadan kata i kalingku siljitaladj i veljeljuan a kalingukang minatu tja hului a minatu(nanping) mamaw.
ka 1920 a cavilj, pavalitan tua kinapangaljan a paljavak, lemindjel ta kalingukang tje, nase kalingukang ting ljeteku aza kaligukangciting a kanri, ka 1937 a cavilj, i pasakacedasan lemindjel ta djin, saka pavalitan tua kalingukangting a kalingudjin, ka 1940 a cavilj lemindjel ta hici, pavalitan tua kalingukangci, kapuamin a maqaqeci, ka 1946 a cavilj, pavalitan ta hualien hici patjelja tucu, au hualien hici kata i vilang a yilan hici masan ta tjalja sangasan a lemingdjel ta hici italadj ta king.
kadjunangan remasudj ta vincikan
a kinalangan nua kadjunangan i hualien hici avan za nakemasi gadu seqaljutj a qipu kata vudas masan lizulizu, kimaya 90% a penuljat ta kadjunangan. au izua gadugadu ika qaca tu 100m i pasakaledep a kuvu(國福) mula kata a paljaljaqedi i suiyan(水源) mula a siulin(秀林) qinaljan kata milun(美崙) gadu i vececadan na hici. kimaya izua 10% pakata pulingetjan nua kadjunangan a hici.
hisiu remasudj ta vincikan
a i hualien hici a sicekaukau kemasi djian pana kata milun pana. djian pana i pasakacedasan nua taiwan, izua malji siqivu dulan(荳蘭) pana aya. a ladruqan tu 11.4km, saka aicu pana a pulingetjan nua kadjunangan tu 42.16 km², a cidjawcuan(七腳川) pana avan nu pakanan, au paqaqarut i vecekadan a pasaviri nua kalinguking, avan pakamaza hualien hici a navalj kata djian guan a viri. aza sitjevuta angata na zaljum kemasi 1321m a paka djian gadu a kacedas i siulin guan, au pasakacedas a navalj a segalju sa cemalivat a cinvung(慶豐), senan(勝安), yicang(宜昌) a mula, avan zua masan patjatjukudain na djian kata na kalingu a pana a paljaljaqedi, aicu djiansi tjakudrang tjalja ljatutan ta siljicasavan ta ljevek a tjakudrang, kemasi maza nanbing kivangvangan ljaqeti segaljudj mataipingyan.
milun pana ka sicuayan a qivu “sapudang”, a ladruqan tu 19.58 km, saka aicu pana a pulingetjan nua kadjunangan tu 72.54 km², segalju sa cemalivat a haulien hici, au aza sicekaukau kemasi sapudang a gadu i suiyan mula a siulin qinaljan, a tjljaqacan mata 1,120 m. hualien hici avan ta lizulizu pakata milun pana, aicu a kadjunangan tjalja demutan ta djian, hualien hici kata djali(嘉里). saka pasa navalj a kalingu minatu a segaljudj mataipingyan. aza milun pana kemasi zaya seqaljudj a zaljum nakemacu ta qacilay, lja secevung ta pana zaljum madjadjiges masan ljusepitj a vudas, sepakiciul sivalian kata maseljec a kaliusan a ljavek, au i beipin(北濱) kakivanvangan masan izua angata a vudavudasan, maqati a sipakivangvang kata semekez ta caucau.
kalevelevan remasudj ta vincikan
pakata ziriu a cungyancisiyangcy, kemasi 1989 a cavilj patje 2020 a cavilj, a tjaljaqacavan a sezaman avan 27.1℃, a tjaljakedrian a sezaman avan 21.0℃, a kalevelevan semezan tu kemaledeledev. au a sikudjaljan avan 1844mm, lemita ta qudjaqudjaljan avan 133 qadaw, tjaliaw a qudjaqudjaljan avan sicigac patje ziugac.
lja buhu tuki aza pasuvililj ta cengel a vali kemasi pasakaledep a navalj secengceng tua sizezan a ikiw, a salenean avan 77.8% i hualien hici. aza hualien hici i pasakacedasan a ljaviljaving a ljavek, lja qemeceng a gadugaduan i vecekadan tua taiwan kata ljavek a gadugaduan, saka aza sivalian avan angata pasakacedas a viri. au izua liaw sivalian avan pasakaledep a navalj, sidjalavan na vali avan 2.18 m/biw.
pakata ziriu a “山坡地公共安全手冊”, tucu a taiday a cavilj izua 12 % kemasi kalingu a ljitaladj a buhu. lja izua buhu kemasi pasakeledep a taipingyan kata kemaledep a ikiw, aicu ljaviljaving ta ljavek ma aya ta luduludan madjiqedjiqes saka maya aza na ljavek a ljaviljaiving mekedrikedri anga.
| hualien hici（kemasi 1991 a cavilj mata 2020 a cavilj）pakata kalevelevan penapamapamaw ziriu | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| qiljas | icigac | nigac | sangac | sigac | gugac | lukugac | sicigac | hacigac | kugac | ziugac | ziuicigac | ziunigac | itacavilj |
| a tjaljaqacavan a sezaman ℃（℉） | 21.4
(70.5) |
21.9
(71.4) |
23.6
(74.5) |
26.2
(79.2) |
28.7
(83.7) |
30.9
(87.6) |
32.4
(90.3) |
32.2
(90) |
30.7
(87.3) |
28.3
(82.9) |
25.8
(78.4) |
22.8
(73) |
27.1
(80.8) |
| a ljemita qadaw papamaw a sezaman
℃（℉） |
18.3
(64.9) |
18.6
(65.5) |
20.3
(68.5) |
22.8
(73) |
25.3
(77.5) |
27.3
(81.1) |
28.7
(83.7) |
28.4
(83.1) |
27.0
(80.6) |
24.9
(76.8) |
22.5
(72.5) |
19.7
(67.5) |
23.7
(74.7) |
| a tjaljakedrian a sezaman ℃（℉） | 15.8
(60.4) |
16.2
(61.2) |
17.6
(63.7) |
20.1
(68.2) |
22.5
(72.5) |
24.7
(76.5) |
25.6
(78.1) |
25.4
(77.7) |
24.2
(75.6) |
22.2
(72) |
19.9
(67.8) |
17.2
(63) |
21.0
(69.8) |
| a sikudjaljan ㎜（英寸） | 43.4
(1.709) |
49.7
(1.957) |
76.4
(3.008) |
78.9
(3.106) |
218.9
(8.618) |
149.6
(5.89) |
152.8
(6.016) |
243.3
(9.579) |
269.4
(10.606) |
290.4
(11.433) |
184.0
(7.244) |
86.9
(3.421) |
1,843.8
(72.591) |
| a salenean （％） | 74.0 | 76.1 | 76.6 | 78.0 | 81.0 | 79.6 | 75.9 | 77.6 | 76.8 | 74.8 | 78.1 | 74.8 | 76.9 |
| lemita ta qiljas a siqadavan a milingan | 63.6 | 62.4 | 80.9 | 98.4 | 124.0 | 192.6 | 270.8 | 226.8 | 191.1 | 132.4 | 90.0 | 59.3 | 1,592.1 |
| aicu ziriu patekuteku kemasi cungyancisiyangcy | |||||||||||||
kinapangaljan a paljavak remasudj ta vincikan
matja sepatj puluq sa lima a qinaljan i kalingu king. sa matja tapuluq sa drusa a qinaljan imaza,
cibarbaran(主農), cipawkan(德安), cikep(幾可普), tuwapun(華東), singsiya(新夏), kenuy(根努夷), ciku(磯固), sakur(撒固兒), takubuwan(達固部灣), lasutan(拉署旦部落), kanian(嘎尼按部落), tasutasunan(達蘇達蘇湳).
izua 44 a mula imaza, au lemindjelj unem a qinepu a li. lja mekedri a caucau i minze(民治) mula, saka qepuing kata minzu(民主) mula.
caucau remasudj ta vincikan
kemasi 2015 a cavilj vilivililjan patje 2020 a cavilj vilivililjan, mekedri tjelu kuzulj sa taiday sa alu puluq sa lima a caucau, avan ta tjalja kerian a caucau aza kinapangaljan a paljavak i kalinguking. aicu a caucau masansimatjelj a tjakedri ta pakata king a kinapangaljan a paljavak (pintung hici, canghua hici, yuanli cen).
| cavilj | caucau | +:metjeruvu
-:mavekelj (%) |
| 1981 | tapuluq kudrav sa tjelu a kuzulj sa unem taiday sa drusa puluq sa lima a caucau (103,625 a caucau) | |
| 1986 | tapuluq kudrav sa unem a kuzulj sa drusaiday sa unem puluq sa lima a caucau (106,265 a caucau) | +2.5% |
| 1991 | tapuluq kudrav sa pitju a kuzulj sa lima taiday sa sepatj a caucau (107,504 a caucau) | +1.2% |
| 1996 | tapuluq kudrav sa alu a kuzulj sa sepatj taiday sa puluq sa sepatj a caucau (108,414 a caucau) | +0.8% |
| 2001 | tapuluq kudrav sa alu a kuzulj sa itaiday sa tjelu a caucau (108,103 a caucau) | −0.3% |
| 2006 | tapuluq kudrav sa siva kuzulj sa lima taiday sa pitju puluq sa tjelu a caucau (109,573 a caucau) | +1.4% |
| 2011 | tapuluq kudrav sa alu a kuzulj sa pitju taiday sa lima puluq sa lima a caucau (108,755 a caucau) | −0.7% |
| 2016 | tapuluq kudrav sa lima kuzulj sa tjelu puluq sa sepatj a caucau (105,034 a caucau) | −3.4% |
zuku remasudj ta vincikan
tucu izua pairang, pinpu zuku, amizuku, truku zuku, seediq suzku, sakizaya zuku kata inika setaiwan a caucau. pakata ziriu a 戶政事務所 i hualien hici, ka 107 a cavilj, a penuljat a kacalisiyan a caucau, aza vecik i hualien izua ita kudrav sa drusa kuzulj sa lima taiday sa tjelu puluq sa siva a kacalisiyan, kimaya 10% nua penuljat a cuacau nua hualien hici.
amizuku remasudj ta vincikan
amizuku paqaqarut i kalinguking kata taituking, avan tjalja tjuruvuan a zuku nua kacalisian. a amis qinaljan tjaliaw imaza i pasa cemedasan vecekadan a gadugaduan tua taiwan, pasanavalj a liwu(立霧) pana, a kalingu a sema taitu sevesevec a lizulizuk kata i cemedasan a maka ljaving ta ljavek a kadjunangan.tja tjuruvu a na seman umaq i lizuk, mapulju i gadu. au za amizuku tjalja sangasan a kicaciul ta na pairan a kakudan, na matavak a pakankan ta nguiqe kata pazaljum, avan ljema kinan a siakay, aza aljak sakina, uqaljay setalev ta savavayan. au pakata caucau izua drusa puluq kudraw a amizuku, amin avan ta 0.5 % i kacalisian a qinaljan, saka i lizulizuk a zuma. pakata kadjunangan, sikudakudanan kata kai a maljetimalji, izua “pasaviri amizuku” kemasi pasaviri a vunglin patje hualien hici (suvung, djian), izua tauta sicuayan a ngadan “nanse(南勢) amizuku”. au “vececadan a amizuku”, lja izua pinapepiliq a ljaviljaving a gadugaduan. izua tauta sicuayan a ngadan “ljaviljaving amizuku” (vungbin, dakangku) kata i siuguluani pana viljing a “siuguluan(秀姑巒) amizuku”(lisuy,cimei), izua pasanavalj amizuku”,a kinaizuanan imaza i taitu ta lizulizukan a ljaqeti , izua tauta sicuayan a ngadan “taitu amizuku”(valangaw, malan, dulan).
turuku zuku remasudj ta vincikan
turuku zuku kemasi tjelu, sepatj taiday caviljan, napaselja qaca a sitaleman kata qemaljup a kadjunangan, vaikvaik a paljazua ta gadugaduan. semamaza i pasacemedas a liwu(立霧) pana, muka(木瓜) pana, tausai(陶塞) pana a kadjunangan. au izua tjelu a kacalisian a qinaljan i kalinguking (siulin, warung kata lisan mula i zusi qinaljan) avan a turuku zuku a kakaizuanan. a seturuku qaqaciyan tu pupicul aya siqivuwan, aza uqaljaqaljay sasaiquan a qemaljup, a vavayavayan macaqu a cempu, cemupu ta katje hanan, quljaw neka venuta.
seediq zuku remasudj ta vincikan
aza milimiligan nase seediq zuku a qapurut imaza mudanyin(牡丹岩) a gadugaduan i vecekadan tua taiwan, puliaw a padjavat semamaza i renai guan i truwan a kadjunangan. au lja za kakaizuanan kedri a maqati sitaleman a kadjunangan, maumalj patjavat a tgdaya, toda, truku aicu a tjelu a qinaljan. ka itua tjelu taiday a caviljan, aza mapulju a seediq padjavat semamaza tucu a kalingu, papirazek tua masan niamadju a bunka, paljazua ta kai niamadju.
sakiraya zuku remasudj ta vincikan
sakiraya zuku kizuanan i hualen cilay lizuk, kemasi kaledep liwu pana, navalj muka pana, kicevung ta kacedas a taipingyan, kicaing ta i viri a cilay gadu, kasicuayan izua puluq a qinaljan. ka 17 anan na uranda kata sipanya a cavilj, aza itua rikisi sinivecik “sakiraya” aya, au za napatjavat qemuma a pairang nu qivu ta hualien “cilay” (pinairangan kilay), nu tja pacunan ka taiday a sangasan a cavilj, aicu a sakiraya zuku nase hualien kaledepan a qaca sapupicul a zuku caucau. ka 1878 a cavilj, aza cinting sihu a saseman djaljan sa qepui a kacalisian, mamu pakalivu ta “takuhuan maqaqeci” (tjalian makakuda aya rikisi), maciul a sakiraya kata kemalan kilivu ta cinting manu makilu. kapuaming a maqaqeci, aza cincau a sividay manu kisan ta paqeciv, linglingen za na kicaciul ta malivu a sakiraya sauing kitjuaya ta kadjunangan, sikavan za navaljut a caucau naseceker akiqilja tua i ami zuku a qinaljan, utauta vaik a mata malji a kadjunangan semanumaq. kemasizuanga maqulip a sakiraya i tua rikisi, masan pivaivaik a zuku. ka minku siva puluq unem cavilj icigac tapuluq sa pitju a qadaw, pasavelic 129 a cavilj anga, djemulung 17 a cavilj takina laruqan, aicu a sakiraya maumalj a makeljan, masan sikapuluq sa tjelu a kacalisian zuku i taiwan.
kai remasudj ta vincikan
imaza izua a cinyukukan, pinairangan, nginaingayngan, ’inamizukuan, tinrukuan kata sinakizayan.
kinsic remasudj ta vincikan
a papi mirazek ta kinsic i hici tja sinan pazangal a i pasaledep viriviran, pasaledep tja liaw a kakituluan (ceci kuba) pasacedasan avan za tja babulayan a kakaizuanan(huatun) kata hualien minatu, pasacemedas virian avan za milun kubakubavan, pasacemedasan navalj avan za demudut ta ljavekan (navalj, viri), sedjelj a kaizuangata umaq kata ika sinanguwaq a kadjunangan, aza hici kata tja sasaw nama pualang a maljianan.
nugiu remasudj ta vincikan
hualien hici tja pazangal ta kanasiubay, sikavan za qemuma a sengesengan ika mamaw ta tjuqinaljan a mirazek, a sinansangsan a remacevan a kadjunangan ipasa ledepan viriviri a kucian(國強) li, kucin(國慶) li kata kuvu(國福) li. aza talem angata izua hualiensu,paday,djeljeseljesem a kamangulj,paday,djulis,tjanes liaw a kinsic a racev, kata keri a puciqavan.
kuba remasudj ta vincikan
milun kubakubavan (美崙工業區)
taiwan simintu i kalingu (台灣水泥花蓮廠)
asiya simintu i kalingu (亞洲水泥花蓮營業所、儲運站)
kalingu minatu (花蓮港)
taiwan kuba pakata ljataladj ljavek a zaljum (台灣海洋深層水股份有限公司)
taiwan puliaw i kalingu (台灣肥料公司花蓮廠)
ciuku kuba pakata vadjuljayan (中國鋼鐵公司石料處理廠)
siubay remasudj ta vincikan
aicu tjalja temlidu a djalan i hualien hici avan i cungcen djalan, cunghua djalan, cungsan djalan, au patatevelem kata i palingu gucewei (溝仔尾), sinandrusa lienheli, sinantjelu lienheli masan siubaybayan.
sinupuan remasudj ta vincikan
| sinupuan |
| daigaku |
| na sihu dunghua daigaku |
| zeci(慈濟) daigaku |
| zeci keci(科技) daigaku |
| na sihu kungcung(空中) daigaku |
| kaucung a gaku |
| kalingu kaucung a gaku |
| na vavayan kaucung a gaku i kalingu |
| yili kaucung a gaku |
| na sihu kalingu tatuluan ta pakata kemuda pavelid a sengsengan a gaku |
| na sihu kalingu tatuluan ta pakata kuba a sengsengan a gaku |
| na sihu kalingu tatuluan ta pakata kemuda pavelid katua nua paciqaw a sengsengan a gaku |
| na kalingu king pakata undu kaucung |
| kaucung a gaku nua zeci daigaku |
| kuzing sewi(四維) kaucung a gaku |
| kuzing haysin(海星) kaucung a gaku |
| gaku na kutjung |
| gaku na kutjung a zecian(自強) |
| gaku na kutjung a huakang(花崗) |
| gaku na kutjung a milun(美崙) |
| gaku na kutjung a kuvung(國風) |
| kutjung a gaku nua kaucung a gaku kitjeljc zeci daigaku |
kakipucemelan remasudj ta vincikan
| kakipucemelan |
| kakipucemelan a mennu(門諾) |
| kakipucemelan nua zeci |
| kakipucemelan a hualien nua wyvupu |
| kakipucemelan a kalingu nua sivitai a kuga |
| kakipucemelan a kutai(國泰) |
| isenavan a hualien hici |
| isenavan nua kalingu king |
nasidjaravacan remasudj ta vincikan
| kisiya a djalan |
| taiwan kisiya kanricy |
| a kisiya a djalan a cemalivat tua taiwan kemasi kalinku pasa taitu |
| a kisiya a djalan a cemalivat tua taiwan i pasa viri |
| disiaba i kalingu |
| kunglu |
 masanvalulj a djalanan i taiwan
|
 masansivalj a djalanan i taiwan
|
 masansivalj a bin(丙) a djalanan i taiwan
|
 masansimuluq sa ita a djalanan i taiwan
|
 masansimuluq sa ita a cia(甲) a djalanan i taiwan
|
 masansimuluq sa ita a bin(丙) a djalanan i taiwan
|
 masansimuluq sa sepatj a cia(甲) a djalanan i taiwan
|
 masandrusapuluq sa tjelu a djalanan i taiwan
|
 masan tjelu a puluq sa tjelu a djalanan i taiwan
|
| vinaciqan ta djalan |
 itaiday siva puluq sa tjelu a vinaciqan
|
| basu |
| basu a ding dung |
| basu a ku kang |
| basu a kalingu |
| basu a tairuku |
| basu a kamalan |
| basu kemasi taipaq pasa kalingu a tjaljavavavan ta djalan |
| basu a taipaq |
| basu a dunglian |
| basu a sudu |
| basu a hici nua kalingu king |
| hikugiu |
| kalingu hikugiu |
| sikiljaving na kiciqaw tu mizalek |
| kalingu a minatu |
kivangavangan remasudj ta vincikan
花蓮東大門國際觀光夜市 hualien dungdamen yachi
松園別館sunyen umaq (na ripun sivitai a kinaizuanan)
花蓮文化創意產業園區 hualien a sengsengan kakudanan umaq
花蓮石雕博物館 kalinguking sasqetjan ta paridiu a sicuacuayan a nanemanga umaq pakata vincikan ta qaciljay
花蓮鐵道文化園區 hualien pakata kisiya a djalan a kakudanan umaq
花蓮天主教文物館 hualien pakata tienzuciaw sinan papaljizavan tua nemangamanga umaq
台灣原住民族文化館 taiwan kacalisian kakudanan umaq
美崙山公園 milun gadu kakivangavangan
花蓮觀光漁港 kalingu sikiljaving na kiciqaw tu mizalek
美崙夜市 milun yachi